თენგიზ ირემაძემ 2003 წელს ბოხუმის რურის უნივერსიტეტში (გერმანია) დაიცვა სადოქტორო დისერტაცია ფილოსოფიაში. 2007 წლიდან არის გრიგოლ რობაქიძის სახელობის უნივერსიტეტის პროფესორი და ამავე უნივერსიტეტის ფილოსოფიისა და სოციალურ მეცნიერებათა კვლევითი ინსტიტუტის დირექტორი. 2015 წლიდან თენგიზ ირემაძე არის ფილოსოფიის პროფესორი ახალი საქართველოს უნივერსიტეტში, აქვე იგი ხელმძღვანელობს კავკასიური ფილოსოფიისა და თეოლოგიის სამეცნიერო-კვლევით არქივს. იგი არის 250-ზე მეტი ნაშრომის ავტორი, თანაავტორი და რედაქტორი.
რიტორიკა და მისი სწავლება გვიანანტიკური ხანის კოლხეთში დიდ როლს თამაშობდა. აქ მიმდინარე რიტორიკული პაექრობანი რომ მაღალ დონეს აკმაყოფილებდა, ამას თვალსაჩინოდ აჩვენებს VI საუკუნის პოლიტიკური დისკუსია/პაექრობა ორ წარჩინებულ ლაზს, აიეტსა და ფარტაზს შორის.
ქართველმა ფილოსოფოსმა და მოაზროვნემ, შალვა ნუცუბიძემ (1888-1969 წწ.), XX საუკუნის დასაწყისში ფილოსოფოსობის ახალი კონტურების მოხაზვა სცადა. ამას ადასტურებს მისი ორიგინალური მოძღვრება ალეთეიოლოგიური რეალიზმის შესახებ, სადაც ის თანამედროვეობის აქტუალურ საკითხებს განიხილავს და ყოფნასა და აზროვნებას შორის არსებული ნამდვილი დაპირისპირებულობის გადალახვას იმედოვნებს.
ანტონ პირველი (1720-1788 წწ.), ერისკაცობაში იგივე თეიმურაზ ბაგრატიონი, გახლდათ ძე ქართველი მეფის იესესი. საქართველოს მძიმე პოლიტიკური მდგომარეობის გამო, მისი ცხოვრება ვერ წარიმართა მომავალი მეფის საკადრისად. მას საცოლე მოსტაცა ნადირ-შაჰმა.
ქართული ფილოსოფიური აზროვნების კონტექსტში უნდა მოვიხსენიოთ იბერიელი უფლისწული ბაკური (IV ს.), რომელიც ფრიად განსწავლული ყოფილა ანტიკურ ფილოსოფიაში.
მოსე გოგიბერიძე დაიბადა 1897 წლის 27 აგვისტოს გურიაში, სოფელ ქვენობანში (ამჟამინდელი ჩოხატაურის მუნიციპალიტეტი). პირველდაწყებითი განათლება მან ქვენობანის სამრევლო სკოლაში მიიღო, ხოლო შემდეგ (1914 წ.) სწავლა განაგრძო ხონის სამასწავლებლო სემინარიაში, რომელიც დაასრულა 1918 წელს; სიმწიფის ატესტატი კი ქუთაისის კლასიკურ გიმნაზიაში ჩაბარებული გამოცდების შედეგად მიიღო.
სერგი რომანოზის ძე გორგაძე დაიბადა 1876 წლის 2 აპრილს ზემო იმერეთის სოფელ ილემში (ახლანდელი ზესტაფონის მუნიციპალიტეტი). მისი წინაპრები და ახლო ნათესავები სასულიერო პირები იყვნენ. სასულიერო პირი იყო სერგი გორგაძის ბაბუა (ბესარიონ გორგაძე) და მამა (რომანოზ გორგაძე).
დავით აღმაშენებელი უაღრესად საინტერესო რელიგიური მოაზროვნე და ფილოსოფოსი გახლდათ. მისი თხზულება „გალობანი სინანულისანი“ ქრისტიანული ფილოსოფიით არის ნასაზრდოები.
დავით ბაგრატიონი (1767-1819 წწ.) ქართლ-კახეთის უკანასკნელი მეფის, გიორგი XII-ის უფროსი ვაჟი იყო. მან თავდაპირველად საფუძვლიანი განათლება მიიღო დავით რექტორთან, ასევე, გერმანელ და ავსტრიელ მასწავლებლებთან. დავითმა ჯერ კიდევ ადრეულ წლებში შეისწავლა დიდი ევროპელი მოაზროვნეების ფილოსოფიური და პოლიტიკური მოძღვრებები.
სოლომონ დოდაშვილი დაიბადა 1805 წლის 17 მაისს სოფელ მაღაროში (ახლანდელი სიღნაღის მუნიციპალიტეტი). მამამისი ივანე (იოანე) დოდაშვილი სოფელ მაღაროს წმიდა გიორგის ეკლესიის მღვდელი და იმ დროის კვალობაზე საკმაოდ განათლებული პიროვნება იყო.
სიტყვა „დუალიზმი“ მომდინარეობს ლათინური სიტყვიდან „duo“, რაც ორს ნიშნავს. დუალიზმის ცნება პირველად 1700 წელს გვხვდება თომას ჰიდთან (1636-1703 წწ.), კერძოდ კი, მის ნაშრომში „ძველ სპარსელთა რელიგიის ისტორია“.
გაბრიელ (ერისკაცობაში - გერასიმე) ქიქოძე დაიბადა ოზურგეთის მაზრის სოფელ ბახვში 1825 წლის 15 ნოემბერს, გურიის უკანასკნელი მთავრის მამია გურიელის კარის მოძღვრის, მაქსიმე ქიქოძის ოჯახში.
ტერმინი „ეპოქა“ მომდინარეობს ბერძნული ტერმინიდან εποχή (epoché) და სიტყვასიტყვით ნიშნავს „გაჩერებას“, „ჭრილს“, „მონაკვეთს“. ფართო აზრით, „ეპოქა“ აღნიშნავს დროის, ისტორიის ისეთ მონაკვეთს, რომელიც საერთო ნიშან-თვისებებით ხასიათდება.
ერი (ნაცია) აღნიშნავს ადამიანთა დიდ ჯგუფს ან კოლექტიურ ერთობას, რომელსაც საერთო კულტურული ნიშან-თვისებები (ენა, ტრადიცია, ზნე-ჩვეულებები და წარმომავლობა) მიეწერება. ეს ენობრივი და კულტურული თავისებურებანი და ნიშან-თვისებანი შემდეგ ამა თუ იმ ხალხის ეროვნულ, ნაციონალურ ხასიათს ქმნიან.
ეფრემ მცირე ქრისტიანული აზროვნების ერთ-ერთი თვალსაჩინო წარმომადგენელია შუა საუკუნეების საქართველოში. მან ეკლესიის მამების არაერთი თხზულება თარგმნა ძველქართულად და ამ თარგმანებს თავისი კომენტარებიც დაურთო.
ვახტანგ VI საქართველოში, უწინარეს ყოვლისა, პოლიტიკოსად, მწიგნობრად და პოეტად არის ცნობილი, მაგრამ მან კუთვნილი ადგილი უნდა დაიკავოს ქართული ფილოსოფიის ისტორიაშიც. ამის წინაპირობაა საქართველოში ფილოსოფიური აზრის განვითარების პროცესში მის მიერ შეტანილი წვლილი.
თავისუფლება, ზოგადად აღებული, არის იძულების არარსებობა, თვითგანსაზღვრის შესაძლებლობა. ეს ცნება სხვადასხვა კონტექსტში (ეთიკური, პოლიტიკური და ა.შ.) გვხვდება. თავისუფლება საკაცობრიო აზროვნების უძველესი საკითხია.
გურამ თევზაძე დაიბადა 1932 წლის 30 იანვარს, ქ. თბილისში; 1954 წელს დაამთავრა თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი ფილოსოფიის სპეციალობით, 1957 წელს კი დაასრულა ამავე უნივერსიტეტის ასპირანტურა; საკანდიდატო დისერტაცია დაიცვა 1958 წელს (თემა - „თავისუფლება და აუცილებლობა“), სადოქტორო დისერტაცია კი შეასრულა 1963 წელს (თემა - „გერმანული ნეოკანტიანელობის შემეცნების თეორია“).
აღმოსავლეთ რომის იმპერიაში, ქრისტეს შობიდან IV საუკუნეში, სხვადასხვა კულტურათა, მსოფლმხედველობათა, რელიგიათა და ტრადიციათა ნაყოფიერი სინთეზი განხორციელდა.
ტერმინი „თეოდიცეა“ ბერძნული სიტყვიდან მომდინარეობს და აღნიშნავს ღმერთის (მისი ყოვლისშემძლეობის, სიბრძნისა და სიკეთის) გამართლებას მის მიერვე შექმნილ სამყაროში არსებული ბოროტების მიუხედავად. ცნება „თეოდიცეა“ დაამკვიდრა გოტფრიდ ვილჰელმ ლაიბნიცმა (1646
თეოლოგია (ბერძ. „თეოს“, ქართ. „ღმერთი“; ბერძ. „ლოგოს“, ქართ. „მოძღვრება“) არის ღმერთის შესახებ მოძღვრება. ქართულად „თეოლოგია“ ითარგმნება როგორც „ღვთისმეტყველება“. ცნება „თეოლოგია“ ჯერ კიდევ ბერძნულ ანტიკურობაში გვხვდება.
იდეალიზმი სათავეს იღებს ბერძნული სიტყვიდან „იდეა“ (ქართ. „თაურხატი“, „ნიმუში“, „არსი“) და აღნიშნავს იმ ფილოსოფიურ მიმართულებებსა და კონცეფციებს, რომელთა მიხედვითაც სინამდვილის წყარო არის გონება, შემეცნება, აზროვნების პროცესი.
იოანე ბაგრატიონი (ბატონიშვილი) (1768-1830 წწ.) - ქართველი განმანათლებელი, ენციკლოპედისტი, ფილოსოფოსი, მთარგმნელი და ლექსიკოგრაფი.
იოანე პეტრიწი (XII ს.) შუა საუკუნეების უმნიშვნელოვანესი ქართველი ფილოსოფოსია, რომელიც საგანგებოდ სწავლობდა და იკვლევდა ნეოპლატონურ ფილოსოფიას.
ირაციონალიზმი აღნიშნავს იმ ტიპის მოძღვრებასა და მსოფლმხედველობას, რომელიც სამყაროს შემეცნების პროცესში ადამიანური გონების (ლათ. ratio) თვითკმარობის პრინციპს უარყოფს. მიუხედავად ამისა, ირაციონალიზმი, უფრო მეტად, მაინც ამა თუ იმ ფილოსოფიური მიმართულებისა თუ სისტემის შემადგენელ ნაწილს წარმოადგენს, ვიდრე სრულიად დამოუკიდებელ ფილოსოფიურ მიმდინარეობას.
ისტორიული მატერიალიზმი ეწოდება კარლ მარქსის (1818-1883 წწ.) მოძღვრებას, რომელიც მან XIX საუკუნის მატერიალისტური მსოფლმხედველობისა და ჰეგელის მიერ განვითარებული დიალექტიკური მეთოდის შეჯერების შედეგად შექმნა.
კავკასიური ფილოსოფია მოიცავს კავკასიელი ხალხების ფილოსოფიურ აზროვნებას, რომლის თავდაპირველი კონტურები გვიანანტიკური და ბიზანტიური ფილოსოფიური მოძღვრებების საფუძველზე ჩამოყალიბდა, ხოლო შემდეგ კი სხვადასხვა ფილოსოფიური მიმდინარეობების რეცეფციისა და ტრასფორმაციის გზით დამოუკიდებელ ფილოსოფიურ ტრადიციად განვითარდა.
ზურაბ კაკაბაძე დაიბადა 1926 წლის 13 მარტს ქ. თბილისში. თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ფილოსოფიის ფაკულტეტის დასრულების შემდეგ, იქვე გააგრძელა სწავლა ასპირანტურაში კოტე ბაქრაძის ხელმძღვანელობით. თავდაპირველად იგი განსაკუთრებით დაინტერესებული იყო ლოგიკით და მისი საკანდიდატო დისერტაციაც ამ სფეროს ეხება.
კანტი იმანუელ (22. IV. 1724 წ., კენიგსბერგი, ახლანდ. კალინინგრადი, – 12. II. 1804 წ., იქვე), გერმანელი ფილოსოფოსი. 1740-1746 წწ. სწავლობდა ფილოსოფიას, მათემატიკას, ბუნებისმეცნიერებებსა და თეოლოგიას კენიგსბერგის უნივერსიტეტში.
კატეგორიოლოგია ფილოსოფიის ქვედარგია და კატეგორიების შესახებ მოძღვრებას აღნიშნავს. კატეგორიები ლოგიკის, ონტოლოგიისა და მეტაფიზიკის საყრდენი ცნებებია და არსებულთა მთავარ ნიშან-თვისებებს გამოხატავს.
კოლხეთის უმაღლესი რიტორიკული სკოლა, იგივე კოლხეთის აკადემია, არსებობდა III-IV საუკუნეებში ფაზისის, ახლანდელი ფოთის მახლობლად და წარმოადგენდა ბერძნული სტილის საგანმანათლებლო სასწავლებელს.
გოტფრიდ ვილჰელმ ლაიბნიცი (1.VIII.1646, ლაიფციგი - 14.XI.1716, ჰანოვერი) ახალი დროის გამოჩენილი გერმანელი ფილოსოფოსი, ფართო თვალსაწიერის მქონე უნივერსალური სწავლული და მეცნიერი იყო. ლაიბნიცმა დიდი წვლილი შეიტანა მეცნიერების სხვადასხვა დარგის (ლოგიკა, მათემატიკა, სამართალი, ფიზიკა, ისტორია, თეოლოგია, ენის თეორია, ენის ფილოსოფია და სხვ.) განვითარებაში.
ლოგიკა (ბერძ. logikè) არის მეცნიერება სწორი აზროვნების ფორმებისა და კანონების შესახებ. საგულისხმოა, რომ რასაც ჩვენ დღეს ლოგიკას ვუწოდებთ, არისტოტელე უწოდებდა ანალიტიკას. ზოგი ინტერპრეტატორის მიხედვით, ანალიტიკა არის საწყისებთან მისვლა. პირველად სიტყვა „ლოგიკა“, როგორც მეცნიერული დისციპლინის სახელი, გამოიყენა ძენონ კიტიონელმა (ძვ. წ. 333/332-262/261 წწ.). არისტოტელე იყენებდა ზედსართავს „ლოგიკური“.
მატერიალიზმი გულისხმობს იმ ტიპის მსოფლმხედველობას, რომლის მიხედვითაც მატერიალურს უპირატესობა ენიჭება იდეალურის, გონისმიერისა და სულიერის წინაშე. აქედან გამომდინარე, მატერიალისტები იდეალური და სულისმიერი პროცესების მატერიალურ პროცესებზე რედუცირებას ახდენენ და სამყაროს თაურსაწყისად მატერიას, ნივთიერ საწყისს მიიჩნევენ.
ქრისტიანობაში მნიშვნელოვანია მისი მშვიდობისმყოფელი ბუნება, მშვიდობის პრინციპის, როგორც პრინციპთა პრინციპის ხაზგასმა და დამკვიდრება, საკუთარი თავის გააზრება როგორც მშვიდობისმყოფელისა და ჰარმონიული არსებისა.
ნეოპლატონური ფილოსოფიის შესწავლისა და ათვისების ისტორიას ქართულ აზროვნებაში ხანგრძლივი და მდიდარი ტრადიცია აქვს. ნეოპლატონიზმის სხვადასხვა სკოლები და მიმართულებები ქართული ფილოსოფიის ფორმირების პროცესში ნაყოფიერად გამოყენებული.
ნიკო ნიკოლაძე - ყველა დროის ერთ-ერთი დიდი ქართველი მოაზროვნე და პოლიტიკოსი - თანამედროვეთა შორის ცნობილი იყო როგორც მახვილგონიერი, მრავალმხრივ განათლებული, ნაყოფიერი პუბლიცისტი და ლიტერატურის კრიტიკოსი.
ქართველი მოაზროვნეები საკმაოდ ადრე გაიტაცა ნიცშეს შემოქმედებამ. XIX საუკუნის მიწურულსა და XX საუკუნის დასაწყისში ქართული ჟურნალ-გაზეთების ფურცლებზე იმართებოდა ცხარე პაექრობები ნიცშეს მოძღვრების თაობაზე.
შალვა ისააკის ძე ნუცუბიძე დაიბადა 1888 წლის 14 დეკემბერს ქუთაისის მაზრის სოფელ ფარცხანაყანევში; თავდაპირველი განათლება ჯერ ხონის დაწყებით სკოლაში, ხოლო შემდეგ კი ხონის საოსტატო სემინარიაში მიიღო;
პეტრე იბერი (411-491 წწ.) ქრისტიანული აზროვნების მნიშვნელოვანი წარმომადგენელია. იგი იყო იბერიის მეფის ბუზმარის შვილი და, ამდენად, წარჩინებულთა გვარს მიეკუთვნებოდა.
ბერძნულ აზროვნებას დიდი გავლენა ჰქონდა ქართულ კულტურაზე, რაც იმის წინაპირობა გახდა, რომ ქართველ მოაზროვნეთათვის ბერძნული ფილოსოფიის პირველწყაროებთან წვდომა უშუალოდ იყო შესაძლებელი.
„პოლემოლოგია“ (ბერძ. „პოლემოს“ – ქართ. „ომი“, „დავა-კამათი“) – იგივე „ომის სოციოლოგია“ – იკვლევს ომს, როგორც სოციალურ ფენომენს, მისი წარმოშობის მიზეზებს, ომის მსვლელობის პროცესში მიმდინარე სოციალურ ცვლილებებსა და ომის მიერ გამოწვეულ შედეგებს სოციალური, ეკონომიკური, დემოგრაფიული და იდეოლოგიური კუთხით. ასევე, ომის სოციოლოგიის საგანგებო შესწავლის საგანია ომის დაძლევისა და უარყოფის, მისადმი წინააღმდეგობის გაწევის მექანიზმების გამოკვლევა,
რაციონალიზმი მოიცავს იმ მოძღვრებებსა და მსოფლმხედველობებს, რომლებიც სამყაროს შემეცნების პროცესში ადამიანურ გონებას (ლათ. ratio, ქართ. „გონება“, „განსჯა“) უპირატესობას ანიჭებს გრძნობადი შემეცნების უნარებთან შედარებით.
გრიგოლ რობაქიძე დაიბადა 1880 (1882) წლის 28 ოქტომბერს, იმერეთში, სოფელ სვირში, რომელიც იმჟამად ქუთაისის გუბერნიის შემადგენლობაში შედიოდა.
ფილოსოფიისა და თეოლოგიისთვის დიდი მნიშვნელობა აქვს ტრადიციის ისტორიოგრაფიულ კონცეპტს. ტრადიციის არსებობის გარეშე არ არსებობს ფილოსოფია და თეოლოგია; სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ვერც კი შეიქმნება რაიმე ღირებული ფილოსოფიური და საღვთისმეტყველო თეორია უკვე არსებული მდიდარი ტრადიციების გათვალისწინების გარეშე.
დასაწყისის შესახებ აზრით და ფიქრით იწყება საერთოდ ფილოსოფია. ბერძნული ფილოსოფია იმით არის გამორჩეული, რომ ის (და)საწყისის შესახებ ფილოსოფიაა.
XXI საუკუნის ქართულ ფილოსოფიაში გრიგოლ რობაქიძის სახელობის უნივერსიტეტის ფილოსოფიისა და სოციალურ მეცნიერებათა კვლევით ინსტიტუტში ქართველ და უცხოელ მკვლევართა (თ. ირემაძე, ჰ. შნაიდერი, ლ. ზაქარაძე, გ. ხუროშვილი, მ. გოგატიშვილი, გ. თავაძე, უ. რ. იეკი) ინტენსიური და პროდუქტიული თანამშრომლობის შედეგად დაფუძნდა ახალი ფილოსოფიური დისციპლინა „ფილოსოფიური ურბანისტიკა“, რაც დოკუმენტურად აისახა კიდეც 2014 წელს გამოცემულ სამეცნიერო კრებულში „ფილოსოფიური ურბანისტიკა“ (თბ., 2014 წ., 162 გვ.).
ფილოსოფია არის ადამიანთა ძალისხმევა, რათა გონების მეშვეობით სიცხადე და გარკვეულობა იქნეს შეტანილი თავად ადამიანისა და მთელი სინამდვილის რაობაში. სწორედ გონების ცნების ამგვარი გამოყენებით განსხვავდება ფილოსოფია რელიგიისგან, რომლის სააზროვნო თვალსაწიერსაც ღვთაებრივი გამოცხადება განსაზღვრავს.
ქართული ფილოსოფიის ისტორია იწყება გვიანი ანტიკურობის ხანიდან. ამ დროს ახლანდელი საქართველოს ტერიტორიაზე არსებობდა ფაზისის რიტორიკული სკოლა, რომელიც ცნობილ ბერძენ ფილოსოფოსს, ევგენიოსს (III-IV სს.) და მის შვილს, არისტოტელეს ნაშრომების საყოველთაოდ ცნობილ კომენტატორს, თემისტიოსს (IV ს.) დაუმთავრებიათ.
ქართული ფილოსოფიის ისტორიის შესახებ საუბრისას მხედველობაში უნდა მივიღოთ ის გარემოება, რომ ფილოსოფია მოიცავს როგორც ეროვნულ, ასევე ზეეროვნულ ელემენტებს.
ქრისტიანობა უნივერსალური რელიგიაა, ხოლო ფილოსოფია კი უნივერსალური მეცნიერება. ორივე მათგანი სამყაროს შესახებ უნივერსალურ მოძღვრებას ქმნის. ფილოსოფია, ყველა სხვა მეცნიერებისგან განსხვავებით, არის დისკურსული პრაქტიკების ერთიანობა, ე.ი. სამყაროს შესახებ მსოფლმხედველობათა შეჯერების შედეგად მიღებული სააზროვნო პრაქტიკა.
ანტიკურ ფილოსოფიასა და შუა საუკუნეების ფილოსოფიას შორის პირობით მიჯნად 529 წელი ითვლება, როდესაც ბიზანტიის იმპერატორ იუსტინიანე I-ის განკარგულებით დაიხურა უკანასკნელი ანტიკური ფილოსოფიური სკოლა - ათენის აკადემია.
ილია ჭავჭავაძე დაიბადა 1837 წლის 27 ოქტომბერს ყვარელში, გრიგოლ ჭავჭავაძისა და მისი მეუღლის, მარიამ ბებურიშვილის ოჯახში. 1857 წელს მან გამოსაშვები გამოცდა ჩააბარა თბილისის კლასიკურ გიმნაზიაში.
იაგორ ჭილაშვილი და მისი აზროვნება საქართველოშიც კი ნაკლებადაა ცნობილი. მისი სახელი იშვიათად თუ შეგხვდებათ ჩვენში გავრცელებულ ლექსიკონებსა და ფილოსოფიურ კვლევებში.
დიდი ქართველი ფილოსოფოსი, სოციოლოგი, მწერალი და საზოგადო მოღვაწე არჩილ ჯორჯაძე ქართულ აზროვნებაში ინტერკულტურული ფილოსოფიის ერთ-ერთი დამფუძნებელია. არჩილ ჯორჯაძე დაიბადა 1872 წლის 10 იანვარს, ქალაქ თბილისში.
ჰეგელის სახელი საქართველოში პირველად ცნობილ მწერალსა და პუბლიცისტთან, ნიკო ნიკოლაძესთან (1843-1928 წწ.) გვხვდება. ნიკოლაძე პეტერბურგში სტუდენტთა დემონსტრაციებში მონაწილეობისთვის დააკავეს.